MKB heeft behoefte aan ondernemende opvolgers

Het ruim 100-jarige Landsaat staat in de Zaanstreek bekend om de maaltijd-punten en ander heerlijk gebak. Voor mijn 40e verjaardag maakte Landsaat een mega chocoladetaart; zó lekker. Er kwam groeibehoefte: extra winkels! Maar dan: Landsaat wordt in 2017 verkocht, gaat in 2018 failliet en kent een doorstart: de familie stroopt de mouwen weer op. Goed nieuws?

Na vele pitoreske jaren in een Zaans pand aan de Zuiddijk bekruipt de behoefte tot groei en worden winkels geopend elders in de Zaanstreek. De bakkerij wordt groter en er volgen bestelbusjes en via een site kun je kopen. Groeit het ondernemerschap nog wel mee? Of worden uitdagingen plots problemen? Wie is nog ondernemer in de zaak? Of is familiebelang het bovenliggend belang? Een verhaal dat velen kennen. Ook Blokker kamt met diezelfde vraag: hoe ondernemend ben ik nog? En is broer Ab toch geschikter dan Jan?

Familiebedrijven kampen bij opvolging met de dynamiek vanuit vier invalshoeken:

1. De ondernemer en het ondernemerschap
2. De onderneming, het bedrijf en directie
3. De familie
4. De waarde van de onderneming, het familiekapitaal

Bij opvolging ligt de focus snel op het belang van het familiekapitaal en ontstaan vraagstukken over financiering van overdracht, de waarde van het bedrijf, pensioen, fiscaliteit. De financieel-fiscaal-juridische structurering is het domein van fiscalisten, banken, juristen en dergelijk. Daarbij wordt gekeken naar zaken die het bedrijf aangaan en die de individuele familieleden aangaan, al dan niet verbonden via (eigen en/of) familiestichtingen.

De familie-invalshoek gaat over de onderlinge familierelaties. Gespecialiseerde bedrijven richten zich op dit soort vraagstukken, waarbij familiestatuten, mediation, persoonlijke verhoudingen onderwerp van gesprek zijn. Is de dochter in staat om vader op te volgen? En hoe gaat dat als zij gaat samenwonen, trouwen, kinderen krijgt; of vervolgens gaat scheiden of komt te overlijden? Kan de zwager ook een plek aan tafel krijgen; wie is daar voor en tegen? Hoe gaan we om met ruzie?

Het bedrijf kent veel meer stakeholders dan de familie. Er werken medewerkers en er zijn toeleveranciers en klanten. De directie of Raad van Toezicht bestaat (deels) uit mensen van buiten de familie en beziet het belang van de onderneming en hun positie vanuit heel ander invalshoek. De governance met betrekking tot de onderneming is niet gelijk aan die van de familie. Wie heeft bepalende stem?

En dan is er nog het aspect van ondernemerschap. Is de opvolger de ondernemer zoals de oprichter dat was? Die kansen zag en pakte; die zijn omgeving enthousiast maakte en verbondenheid creëerde. Die de markt aanvoelde en als geen ander wist hoe de nieuwe ontwikkelingen een plek moesten krijgen in de organisatie. Het ondernemerschap wil nog wel eens het ondergeschoven kindje zijn bij bedrijfsopvolging. “Ben je bestuurder of ondernemer”, vroeg ik aan de nieuwe voorzitter van de Raad van Bestuur van een miljardenfamiliebedrijf, zoon van. Tja; hoe scherp krijg je zicht op de ondernemerschap-competenties van familieleden, als je heel graag wilt (en misschien al blij bent) dat een zoon of dochter je opvolger wordt, omdat “het belang” daarmee het best is gediend, toch?

En bedrijven als Landsaat?

Je ziet vaak dat in de loop der jaren allerlei belangen door elkaar gaan lopen. De neef die in de winkel komt werken of het vriendje van de dochter krijgt ook een plek aan de “winkeltafel”. Maar als die niet voldoende passen in de groep of functioneren, dan is het lastig afscheid nemen. En tante wilde wel een pand kopen waarin een nieuwe winkel werd geopend; “want dan slaan we twee vliegen in één klap”. Gezond ondernemerschap is al lang naar de achtergrond verdwenen.

Enthousiast start de opvolger van buiten bij het bedrijf, maar overziet de zakelijk aspecten van gezond ondernemerschap onvoldoende; ballast veroorzaakt dat het deadweight overschreden wordt en de boel zinkt.

Zakelijk ondernemerschap organiseren bij bedrijfsopvolging kan waardevol zijn. Bijvoorbeeld met een interpreneur van Enforz die de bedrijfsopvolging ad interim regelt, samen met de vertrekkende ondernemer/dga.

12 december, 2018